In de discussies over versnelling en verduurzaming van de bouw komt zelden één ongemakkelijke waarheid op tafel: dat onze bouwregelgeving in essentie door de bouwsector zélf wordt vormgegeven. Normen, beoordelingsrichtlijnen, technische kaders — ze worden grotendeels opgesteld in gremia waarin marktpartijen de dienst uitmaken. De overheid tekent mee, de maatschappij betaalt de rekening.

Normen: afremmers?

We noemen het ‘private normstelling’. In de praktijk betekent het dat producenten, ingenieursbureaus en brancheverenigingen gezamenlijk bepalen wat telt als veilig, duurzaam of ‘doelmatig’. Dat leidt niet zelden tot normen die innovatie afremmen, duurzaamheid marginaliseren en behoud van bestaande posities verankeren in wetgeving. En vervolgens moet de overheid via ingewikkelde subsidiestelsels, convenanten en pilots proberen daar weer iets bij te repareren.

Als we echt STOER willen zijn, zouden we dit systeem fundamenteel herzien. De overheid moet opnieuw de regie nemen. Niet in de vorm van nog meer detailvoorschriften, maar door prestatiegericht te gaan sturen: hoe een gebouw moet presteren op comfort, energieprestatie, gezondheid en milieu- en klimaatdoelen. Laat opdrachtgevers en bouwers vervolgens zélf kiezen hoe ze daaraan voldoen — maar zorg dat de lat helder, meetbaar en afdwingbaar is. Geen minimumkwaliteit meer, maar publieke ambitie als norm.

Regie nemen

En dat kan nu ook echt. Want de technologie om prestaties objectief en continu te meten is beschikbaar. Dankzij sensortechnologie, slimme monitoring, digitale twins, open standaarden en AI kunnen we exact zien hoe een gebouw functioneert. Niet op papier, maar in de praktijk. Dat maakt het mogelijk om verantwoordelijkheid te leggen waar die hoort — bij degenen die bouwen of, in het geval van professionele ontwikkelaars, degenen die opdracht geven.

Die lijn is al voorzichtig ingezet in de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb), waarin aannemers expliciet aansprakelijk worden voor het eindresultaat. Maar dat is nog te veel juridisch gedacht en ook niet erg prestatiegericht. De volgende stap is: publieke en consumenten doelen centraal stellen, private invulling mogelijk maken, en publieke controle verankeren.

Nieuw fundament

Dat vergt lef. Het betekent het monopolie op normstelling terugbrengen naar de democratische ruimte. En het betekent afscheid nemen van het idee dat “de sector het beste weet wat werkt”. Tegenwoordig weet een sensor dat. Toekomstbestendig bouwen vraagt een fundamenteel ander speelveld. Niet nog een programma erbij — maar een nieuw fundament eronder.

De drie tips van Jan Willem

1 Creëer als je toekomstbestendig wilt bouwen een fundamenteel ander speelveld en laat de overheid prestatiegericht sturen

2 Laat opdrachtgevers en bouwers zelf kiezen hoe ze aan die prestatiegerichte doelen voldoen

3. Zorg dat de lat helder, meetbaar en afdwingbaar is.

Je leest de belangrijkste data rondom biobased bouwen en de reflecties erop vanuit bouw-, landbouw en de bancaire sector in de Benchmark Biobased Bouwen. Download hem gratis op deze pagina. 

Tekst: Jan Willem van de Groep, Building Balance