Terwijl huishoudens worden aangespoord om energie te besparen door korter te douchen of de thermostaat lager te zetten, blijven systeemfactoren zoals fossiele subsidies, investeringen in olie en gas, en een gebrek aan democratische zeggenschap in de energietransitie vaak buiten beeld. Dit artikel introduceert Almere Energie(k), drie burgerinitiatieven - Almeerse Wind, de Groene Reus en Stadswijkverwarming - die deze ongelijkheid gezamenlijk met de gemeente en provincie aanpakken en pleiten voor een rechtvaardige, lokaal gewortelde energietransitie.

Door de nadruk te leggen op collectieve actie, biedt het samenwerkingsverband Almere Energie(k) een alternatief voor de individuele verantwoordelijkheid die vaak wordt benadrukt in klimaatdiscours.

Isolatieoffensief Gemeente Almere

Het isolatieoffensief van de gemeente Almere biedt een uitgelezen kans om de ambities van bewonersinitiatieven te verbinden aan gemeentelijk beleid. Door woningisolatie slim te koppelen aan lokale warmteoplossingen, zoals lage-temperatuurwarmtenetten of collectieve energiesystemen, ontstaat meer dan alleen energie-efficiëntie: het versterkt naar het idee van het initiatief ook het eigenaarschap in de wijk en stimuleert samenwerking tussen bewoners, lokale ondernemers en overheden. “Precies zoals de Local4Local-principes beogen, groeit zo een veerkrachtige gemeenschap van onderop waarin duurzaamheid, sociale verbondenheid en praktische actie hand in hand gaan”, laat het initiatief weten.

Klimaatverlamming: Een groeiend probleem

De roep om individuele gedragsverandering, zoals minder energieverbruik of het scheiden van afval, is diep geworteld in de milieubeweging. Echter, deze benadering heeft geleid tot wat we ‘klimaatverlamming’ noemen: een gevoel van machteloosheid onder burgers, met name jongeren, die zien dat hun individuele acties weinig impact hebben in vergelijking met de activiteiten van grote vervuilers. Onderzoek toont aan dat slechts 100 bedrijven verantwoordelijk zijn voor 71% van de wereldwijde COâ‚‚-uitstoot sinds 1988 (CDP, 2017). Tegelijkertijd worden burgers geconfronteerd met stijgende energiekosten en een energietransitie die vaak ontoegankelijk is voor huishoudens met lagere inkomens. In Almere, waar de energierekening voor veel huishoudens een zware last vormt, versterkt dit gevoel van ongelijkheid de kloof tussen burger en de politiek.

De mythe van individuele verantwoordelijkheid

De slogan “een beter milieu begint bij jezelf” is een voorbeeld van hoe verantwoordelijkheid wordt verschoven van systeemactoren naar individuen. Deze strategie, die haar oorsprong vindt in campagnes van de plasticindustrie in de jaren ’80 en ’90, legt de nadruk op consumentengedrag om de aandacht af te leiden van structurele vervuiling (MacBride, 2012). In Almere zien we een vergelijkbare dynamiek: terwijl bewonersgroepen pleiten voor betere isolatie en duurzame mobiliteit, worden veel beslissingen over de energietransitie nog steeds gedreven door commerciële belangen. Grote energiebedrijven opereren, zonder voldoende ruimte voor burgerparticipatie of aandacht voor sociale rechtvaardigheid.

Almere Energie(k): Een lokale beweging voor verandering

Almere Energie(k) is een antwoord op deze uitdagingen. Dit burgerinitiatief, dat in 2025 aan kracht wint, verenigt Almeerders die streven naar een eerlijke en inclusieve energietransitie. De naam Almere Energie(k) combineert een speelse verwijzing naar lokale trots met een serieuze boodschap: de energietransitie moet niet alleen technisch, maar ook sociaal en democratisch zijn.

De beweging richt zich op twee pijlers:

Lokale oplossingen
Almere Energie(k) ondersteunt de ontwikkeling van buurtwarmtenetten, energiecoöperaties en andere gemeenschapsprojecten die energie lokaal en duurzaam maken ondersteunen. Voorbeeld: in Almere-Buiten werkt een groep bewoners aan een collectief warmtenet, waardoor afhankelijkheid van fossiele brandstoffen afneemt.

Almere Energie(k) ondersteunt de ontwikkeling van buurtwarmtenetten, energiecoöperaties en andere gemeenschapsprojecten die energie lokaal en duurzaam maken ondersteunen. Voorbeeld: in Almere-Buiten werkt een groep bewoners aan een collectief warmtenet, waardoor afhankelijkheid van fossiele brandstoffen afneemt.

Verder, in plaats van top-down beslissingen door energiebedrijven of overheden, pleiten we voor meer burgerinvloed. Dit betekent dat bewoners meepraten over investeringen of zelfs mede-eigenaar kunnen zijn in duurzame infrastructuur en dat publieke middelen worden ingezet voor publieke doelen.

Eerlijke energie als politieke daad

Almere Energie(k) benadrukt dat een rechtvaardige energietransitie onlosmakelijk verbonden is met politieke en economische keuzes. In Nederland ontvangt de fossiele industrie nog steeds aanzienlijke subsidies, terwijl de kosten van de energietransitie vaak worden afgewenteld op huishoudens. Dit creëert een ongelijk speelveld, waarbij duurzaamheid een luxe wordt die niet voor iedereen toegankelijk is. Almere Energie(k) pleit daarom voor een herverdeling van middelen: subsidies moeten niet alleen ten goede komen aan huishoudens met een koopwoning, maar ook aan huurders en mensen met lagere inkomens.

Van klimaatstress naar samenkracht

De kracht van Almere Energie(k) ligt in de verschuiving van individuele klimaatstress naar collectieve ‘samenkracht’. Door burgers te betrekken bij lokale energieprojecten en hen te empoweren om machtsstructuren te bevragen, biedt de beweging een alternatief voor de passieve oproepen tot gedragsverandering. Dit sluit aan bij bredere trends in Europa, waar burgercoöperaties en lokale energie-initiatieven aan populariteit winnen. In Almere kan deze aanpak niet alleen bijdragen aan een lagere COâ‚‚-uitstoot, maar ook aan een sterker gemeenschapsgevoel en economische veerkracht.

De energietransitie is meer dan een technisch verhaal

Almere Energie(k) laat zien dat de energietransitie meer is dan een technisch vraagstuk; het is een kwestie van macht, eigenaarschap en sociale rechtvaardigheid. Door de focus te verleggen van individuele verantwoordelijkheid naar collectieve actie en kritische vragen, biedt de beweging een hoopvolle visie voor Almere. Het is tijd om afscheid te nemen van de mythe dat een beter klimaat begint bij jezelf. In plaats daarvan begint het bij samenwerken, het bevragen van systemen en het eisen van een eerlijke toekomst. In Almere gebeurt dat nu. Almere verdient beter dan een warmtepomp met winstoogmerk. 

Van klimaatstress naar samenkracht: “Onze buurt. Onze energie. Onze toekomst.”

Tekst: Marcel Kolder, bestuurder stichting Stadswijkverwarming