Systemen voor de opslag van warmte en koude in de bodem functioneren nogal eens slecht. Hoe dit komt, vertelt Ronald van Warmerdam. Senior projectmanager bij het Projectmanagementbureau (PMB) van de gemeente Amsterdam

Om de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verminderen is er in Nederland een mooie techniek voorhanden: Warme Koude opslag in de boden, afgekort WKO. Als je een gebouw goed ontwerp of renoveert kan de gas-aansluiting naar je gebouw achterwege blijven of door Alliander worden verwijderd.

Mooi voor het milieu en mooi voor je portemonnee. Maar volgens een artikel uit het NRC werken een groot aantal van de in Nederland geboorde WKO-systemen niet of niet goed. De beloofde financiële- en milieubesparing wordt niet gehaald. Dat is jammer want de oplossing is simpel.

Ik denk dat de oplossing simpel is vanwege mijn ervaring met een aantal projecten waaronder de verbouwing van De Bazel aan de Vijzelstraat in Amsterdam tot stadsarchief. Daar functioneert de bron prima omdat aan twee belangrijke voorwaarden is voldaan.

Van kolen naar gas
Honderd jaar geleden was het een enorm werk om gebouwen te verwarmen. De kolenboer bracht kolen, stortte dat in je kelder en elke ochtend kon je met de kolenkit de kelder in. Het was het een hele klus om de kachel weer op te stoken en in het voorjaar ging je hele huis leeg om het roet uit je huis te poetsen. In grote gebouwen was een 'stoker' aangesteld en verantwoordelijk voor de warmtevoorziening van het gebouw. Energie was een hele klus.

Daarna kwam olie. Maar na 1957 werd het helemaal mooi in Nederland. Toen werd het gas in Slochteren ontdekt en binnen tien jaar werd het hele land aangesloten op deze schier oneindige bron van energie. Gas is bij verbranding veel minder vuil dan kolen of olie en daarom geprezen als schone brandstof.

Maar het allergrootste voordeel van gasverwarming is dat het betrouwbaar is en dat het enorm goedkoop was. Bijkomend financieel voordeel was dat voor de levering geen 'handjes' nodig zijn. Gas stroomt zo uit de gaspijp de kachel of ketel in en de kolen- en olieboer verdwenen uit het straatbeeld. Gasinstallaties zijn enorm betrouwbaar, de levering van gas is betrouwbaar en je hebt er geen omkijken naar.

Gasbel is zo leeg
Het duurt niet lang of de gasbel van Slochteren is leeg. Gas wordt de laatste jaren snel duurder en zal ook in de toekomst nog fors in prijs gaan stijgen. Verbranden van gas tast het klimaat aan en de meeste fossiele energie komt uit de minst democratische landen van de wereld. Problemen genoeg dus.

Een van de kansrijke oplossingen voor Nederland is warmte en koudeopslag in de bodem. Het is niet erg kostbaar bronnen te laten boren en het is technisch volwassen. De extra kosten verdien je in zes tot tien jaar terug en dat is pure winst als je gebouw dertig tot veertig jaar mee moet gaan.

Probleem is dat we gewend zijn aan onderhoudsarme en gemakkelijk te bedienen gassystemen. We zijn het niet meer gewend om 'energie stoppen in onze energie'' en dat is lastig als je aan de WKO gaat. De WKO systemen zijn lastiger te bedienen dan de gaskachel. Dagelijkse aandacht en dagelijkse regeling is noodzakelijk. We moeten er aan wennen dat energie weer aandacht en mankracht kost. Om de boel optimaal te laten functioneren hebben we deskundigen nodig.

Dat kost wat maar het past in de business case ne de prijs van gas blijft stijgen. De kosten zijn gedekt. Het is niet vreemd wat het NRC op 2 augustus meldt want in de meeste gebouwen zijn geen technici die de installaties optimaal laten functioneren. We zullen er aan moeten wennen dat de 'stoker' terug komt in onze gebouwen.

Het 'Nieuwe Bouwen'
Een tweede probleem is de hedendaagse architectuur. We zijn sinds het "Nieuwe Bouwen" gewend dat alles wat een architect verzint gebouwd kan worden. We richten sindsdien hoge, grote gebouwen op die geheel of vrijwel geheel van glas zijn. Die gebouwen koelen, ook al zit er dubbel glas in, in de winter enorm af en in de zomer zal de zon haar best doen deze gebouwen onaangenaam warm te maken.

De oplossing was altijd uiterst simpel: meer machines die kunnen verwarmen en meer machines die kunnen koelen. Maar méér machines gebruiken ook méér gas en méér elektra. Zo lang de prijs van energie lekker laag is, is dat geen probleem maar als de prijzen stijgen wel. Architecten zijn niet anders gewend en denken nog dat een WKO installatie hetzelfde is als een ketel of een airco maar dat is niet waar.

Op de Zuidas in Amsterdam werken de WKO systemen niet omdat de gebouwen veel te veel glas hebben. Er zit in onvoldoende energie in de systemen om de zomer en de winter door te komen. Men lost het op om de systemen te vergroten en extra warmtepompen te laten draaien. Weg milieuwinst en weg geld.

Anders ontwerpen
Architecten en opdrachtgevers zullen moeten leren dat ze anders gaan ontwerpen met respect voor de techniek, met respect voor het milieu en met respect voor de portemonnee van de gebruiker. En de opdrachtgevers en eigenaren van gebouwen moeten er aan wennen dat een 'stoker' aangesteld moet worden om de systemen blijvend optimaal te laten functioneren.

Een mooie duurzame toekomst is dichtbij en simpel te bereiken als architect en opdrachtgever bereid zijn anders te ontwerpen en hun gebouwen anders te gebruiken.

Ingezonden brieven nav artikel in NRC

Ronald van Warmerdam
Senior projectmanager bij het Projectmanagementbureau (PMB) van de Gemeente Amsterdam