Koen Koperberg van adviesbureau Komatic adviseert bedrijven die duurzaam willen ondernemen en willen besparen op het vlak van energiegebruik, verlichting en IT. Onlangs implementeerde hij een uniek maatwerkproject rondom ledverlichting in het hoofdkantoor van ProRail.

"Ledverlichting heeft de toekomst," zegt Koperberg enthousiast. "De meeste mensen denken bij Led aan een fiets- of zaklamp, maar de techniek ontwikkelt zich razendsnel. De mogelijke toepassingen bij bedrijven en industrieën worden steeds breder bekend. Led is namelijk energiezuinig en heeft een lange levensduur."

Zo is het lichtverlies van een Tl-buis maar liefst 30% na 8.000 uur branden. Een ledlamp verliest amper 10% na 30.000 uur branden.

Koperberg: "Tegenwoordig bestaan er zelfs intelligente ledbuizen. Sensoren meten de hoeveelheid licht buiten de buis en passen de sterkte van die buis traploos aan. Dat levert een ultieme besparing tot 88% op, want hoe groter je ramen zijn, hoe meer extra buitenlicht je hebt en hoe zuiniger je ledbuis straalt."

Calculaties
Duurzaamheid is Koperbergs passie. Zijn adviezen bestaan onder andere uit energiecalculaties, waarbij hij 85% van zijn klanten tot 15% laat besparen. Hij richt zich daarbij op verwarming, isolatiemogelijkheden en verlichting en neemt de energiecontracten van zijn klanten onder de loep.

Datzelfde doet hij bij de IT. Een bedrijf uitrusten met besparende beeldschermen, minder servers en toch dezelfde performance realiseren, is voor Koperberg de ultieme uitdaging. Soms treft hij een extra uitdaging, zoals het vervangen van de uplighters in het Utrechtse hoofdkantoor van ProRail.

De Inktpot
Prorail, verantwoordelijk voor het spoorwegnet van Nederland, heeft haar hoofdkantoor in Utrecht. Dit bijzondere gebouw, in de wandelgangen ook wel De Inktpot genoemd, werd ontworpen door architect G.W. van Heukelom.

Hans Fleer, manager staf Facilitaire Zaken bij ProRail: "De Inktpot is met 22 miljoen bakstenen het grootste bakstenen gebouw van Nederland. Het werd tussen 1918 en 1921 neergezet. In die tijd was bouwmateriaal schaars en Van Heukelom gebruikte 21 kilometer oude rails in de funderingen en plafonds. Dit unieke gebouw werd tussen 2000 en 2002 gerenoveerd, waarbij bureau Merkx en Girod een volledig nieuw ontwerp voor de ontvangsthal, de gangen en verlichting realiseerde."

Thom Oosterom, manager Facilitaire Zaken bij ProRail vult aan: "Die nieuwe verlichting maakte gebruik van gasontladingslampen, waarbij eigenlijk al vrij snel duidelijk werd dat dat soort niet de juiste lampen waren. Ze hebben ongeveer tien minuten nodig om op te warmen en dat is niet ideaal, aangezien ze ook deel uitmaakten van het noodverlichtingsysteem. Daarnaast hebben ze een bijzonder korte levensduur. Het energiegebruik en de vervangingskosten rezen de pan uit. Dat moest dus anders."

Fleer: "In 2007 besloten we spijkers met koppen te slaan met betrekking tot de uplighters, de lampen die de karakteristieke bogen in de gangen belichten. Voorwaarde was wel dat de armaturen precies zo bleven als dat Merkx en Girod hadden bedacht. De nieuwe lampen moesten dus besparen op de onderhoudskosten en energiezuiniger zijn, maar wel dezelfde lichtspreiding en lichtkleur hebben als de gasontladingslampen. Dat bleek makkelijker gedacht dan gedaan."

Onderzoek en experiment
Het experimenteren begon. Het ombouwen van een uplighter naar een ledlamp leek geen probleem, maar de juiste reflectie en lichtkleur bleven een struikelblok. Talloze leveranciers beten er de tanden op stuk. Het licht was te koud, de warmte kon niet worden afgevoerd, de verlichtingshoek kon de bogen niet goed aanlichten en de uitstraling was niet zoals geëist. Filters en speciale lenzen brachten geen uitkomst.

ProRail was al twee jaar bezig met diverse proefopstellingen, toen Komatic toevallig bij het project betrokken raakte. Koen Koperberg werd enthousiast en nam de uitdaging aan.

Koperberg: "Natuurlijk begon ik met een berekening en een vooronderzoek. In dat onderzoek zochten we naar de juiste ledoplossing. Daarbij moesten we bepalen hoe de warmtehuishouding in de armaturen kon worden gereguleerd. Ook was de reflectie van groot belang. Het licht van een ledlamp weerkaatst niet goed, door de golflengte en gebruik van optieken."

Toen kwam Koperberg in contact met Rena Electronica BV uit Zundert. Koperberg: "Deze producent en ontwikkelaar van ledapplicaties toonde mij een volledig andere benadering. Door toepassing van de nieuwste generatie leds, in combinatie met kwalitatief hoogwaardige elektronica, vonden zij vrijwel direct een passende oplossing. Daarbij was de juiste positionering van de led, op een door Rena Electronica speciaal ontwikkeld koelelement, van essentieel belang."

Energiehuishouding
Installateur Unica is al jaren de huisinstallateur van ProRail en focust zich met name op duurzame oplossingen voor de energiehuishouding van diverse gebouwen. Zo ontwikkelde Unica onder andere de bio-energiecentrale, een standaard module voor installaties van Warmte Koude Opslag en een dubbele huidgevel.

De facilitair uitvoerder testte het armatuur in de bedrijfsomgeving, zodat met zekerheid gesteld kon worden dat de, door Rena Electronica gevonden, oplossing aan de verwachtingen voldeed. Nu ook de lichtkleur naar tevredenheid is, kan na maanden voorbereiding en kritisch onderzoek eindelijk de realisatiefase ingaan.

De komende maanden worden 165 lampen in De Inktpot vervangen door Unica en worden de gipsen bogen in de gangen weer aangelicht zoals ooit bedacht door de binnenhuisarchitect. En ProRail kan na twee jaar testen, dankzij de vasthoudendheid en grondigheid van Komatic, eindelijk duurzaam gaan besparen.

Flinke besparing met klein project
ProRail heeft een uitgebreid duurzaamheidbeleid, waarin duurzaam inkopen, recyclen en energie besparen tot de onderwerpen behoren. Thom Oosterom: "Onze core business is natuurlijk het spoor, maar we hebben een verantwoordelijkheid naar de maatschappij. Zo doen we testen met elektrische auto´s, worden restauraties en stations uitgerust met zonnecellen en werken we nauw samen met universiteiten en hogescholen. Zo willen we jonge mensen stimuleren duurzame oplossingen voor onze vraagstukken te bedenken."

De vervanging van de gasontladingslampen is een klein project in verhouding tot de activiteiten van ProRail, maar het past precies in het beleid.  Koen Koperberg: "Ondanks dat het een kleiner project  is, is het geen druppel op de gloeiende plaat. Door de implementatie van deze ledlamp bespaart ProRail jaarlijks € 40.000,00 op de onderhouds- en 35% op de energiekosten. De terugverdientijd van de eenmalige investering bedraagt minder dan twee jaar. Dat is een besparing van enkele tonnen gedurende de levensduur van de Led. Daarnaast wordt er, per jaar, 5600KG minder CO2 uitgestoten. Absoluut de moeite waard dus, want duurzaam ondernemen bespaart geld én het milieu."

Meer informatie: komatic

Foto's: Suzan Vermeulen

1 Uplighter
2 Hans Fleer en Thom Oosterom
3 Koen Koperberg