Kaan Ozdurak Van RAU gaat in dit artikel nader in op het gebruik van hout als attractieve en veelzijdige bouwstof.

Hout is een van de oudste bouwstoffen en wordt al duizenden jaren gebruikt. Met de komst van beton is hout als bouwstof steeds minder voor de hand liggend geworden. Met de toenemende populariteit van duurzame gebouwen en de Cradle to Cradle-gedachte gaan architecten steeds meer op zoek naar herbruikbare of biologisch afbreekbare bouwstoffen. Hout is gezond, milieuvriendelijk en een hernieuwbaar materiaal. Het wordt weer ontdekt als attractieve en veelzijdige bouwstof.

Keuzes, keuzes, keuzes
Er zijn verschillende manieren om hout in de bouw te gebruiken. Ondanks zijn groeiende populariteit wordt hout, net als baksteen, tegenwoordig met name als gevelbekleding gebruikt. Maar ook de draagstructuur of zelfs hele gebouwen kunnen volledig met hout worden gebouwd.

Als eenmaal de keuze voor hout is gemaakt komen een aantal andere aspecten kijken. Zijn er houtsoorten die milieuvriendelijker zijn dan andere? Waar komt het hout vandaan? Hardhout of zachthout? (FSC) Gecertificeerd hout of niet?

Nadelen van hardhout
Op dit moment geeft de bouwwereld de voorkeur aan hardhout. Hardhout heeft een lange levensduur en is in hoge mate brandwerend. Zachthout kan daar, als het op de conventionele manier gebruikt wordt, niet tegenop. Maar hardhout kent ook zijn nadelen.

Hardhout groeit veel langzamer dan zachthout. En in Europa is niet genoeg hardhout beschikbaar om aan onze (de Europese) vraag te voldoen. Daarom is veel hardhout afkomstig uit Zuid-Amerika of Azië. Gecertificeerd of niet, de transport van grote hoeveelheden hout over lange afstanden kost veel energie en veroorzaakt uitstoot van CO₂.

Daarnaast is het moeilijk om de hele productie- en transportketen te overzien. We weten dus nooit helemaal zeker of het hout dat wij kopen ook daadwerkelijk uit duurzaam beheerd bosbouw afkomstig is. Om hierover meer zekerheid te geven zijn certificeringsinstanties voor duurzaam hout opgericht. De meest bekende en meest betrouwbare instanties zijn FSC (Forest Stewardship Council) en PEFC (Programme for the Endorsement of Forest Certification schemes).

Garanties
FSC en PEFC (mits het PEFC gecertificeerde hout uit Europa afkomstig is) zijn de enige instanties die kunnen garanderen dat het gecertificeerde hout ook daadwerkelijk uit duurzaam beheerd bosbouw afkomstig is. Bij de andere houtlabels heeft de klant geen zekerheid over de herkomst van het hout - daarom zijn deze labels in feite waardeloos.

Maar ook FSC kent nadelen: de certificering is duur en FSC gecertificeerd hout is niet altijd voorradig. En ook al is FSC hout afkomstig uit duurzaam beheer, wordt het vaak om de halve wereld getransporteerd. En dat is, zoals eerder gezegd, niet bijzonder duurzaam.

Inlands hout
Er valt ook iets te zeggen voor (ongecertificeerd) inlands hout: de transportwegen zijn kort en de afkomst kan met zekerheid achterhaald worden. Bovendien kan bij inlands hout makkelijker gecontroleerd worden of er voor een gekapte boom weer een nieuwe is geplant. Voor deze zekerheden is niet per se een certificaat nodig. Alleen is inlands hout meestal zachthout.

Sinds enkele jaren is er een manier om zachthout op duurzame wijze te veredelen. Dit proces wordt thermisch veredelen oftewel ‘platoniseren’ genoemd. Door de platonisering kan zachthout alsnog in de bouw worden ingezet. Platohout kan onbehandeld gebruikt worden, waardoor het zeer onderhoudsarm is.

Het hoeft niet om de paar jaar opnieuw geschuurd en gelakt worden. En omdat er geen verf wordt gebruik komen ook geen giftige stoffen vrij (klik hier voor meer informatie over Platohout). Maar let wel: platohout kan alleen voor de aftimmering van een gebouw gebruikt worden. Voor de draagconstructie van gebouwen is deze houtsoort niet geschikt.

Er zijn uiteraard wel bouwsystemen met die hele gebouwen (inclusief de draagstructuur) in hout gerealiseerd kunnen worden. Tot deze systemen behoren o.a. Lignatur, Leno/Kerto en Holz 100.

Voordelen van bouwen met hout
Dit zijn de voordelen verbonden van bouwen met hout in vergelijking met andere bouwstoffen:
- goede warmte-isolatie en lange afkoeltijd (in de winter)
- warmtewerend (in de zomer)
- laag energieverbruik door goede energetische eigenschappen van hout
- gezond binnenklimaat
- hoge mate aan geluidswering
- hoge brandweerstand
- korte montagetijd door prefab productie van bouwelementen

Bij Holz100 worden de prefab onderdelen door houten deuvels met elkaar verbonden. Als extra voordeel in vergelijking met Lignatur en Leno/Kerto is tijdens de bouw geen lijm of ijzer nodig! Mede daarom is Holz100 tot nu toe het enige constructieve bouwsysteem met een (gouden) Cradle to Cradle certificaat (zie ook  artikel op Duurzaam Gebouwd).

Voorbeelden
Mooie voorbeelden voor de toepassing van de genoemde houtbouw systemen in Nederland zijn:
- De Kamers, Amersfoort
- Natuurbelevingcentrum De Oostvaarders, Almere
- Woonhuis, Friesland

Een filmpje op YouTube laat in versnelde weergave zien hoe een Holz100 huis in slechts vier dagen is gebouwd:



Dit artikel is oorspronkelijk (eerder) verschenen op de blog van RAU

Fotobijschriften
Foto 1: Close-up van de houten structuur van het Wereldnatuurhuis.
Foto 2: Het bezoekerscentrum van het Wereldnatuurhuis van de Apenheul in aanbouw. Oplevering voorjaar 2010.
Foto 3: De gevel van Piter Jelles Ynsicht is uitgevoerd in veredeld hout - ook Platohout genoemd.