De Wilkinsplaat, een reusachtige Antarctische ijsplaat, staat op het punt te desintegreren en in zee te stromen, zeggen Britse en Nederlandse onderzoekers.

De ijsplaat heeft een oppervlak van duizenden vierkante kilometers en steekt als een platte berg 20 meter boven zeeniveau uit. Op satellietbeelden is te zien dat de plaat inmiddels vol grote scheuren zit en enkel nog wordt bijeengehouden door een steeds smallere strook zee-ijs.

Achterliggende massa
Deze 40 kilometer lange ijsdam, die 'als een kurk op een fles' de rest van de gebarsten ijsplaat fixeert, was in 1950 nog 100 kilometer breed. Inmiddels rest volgens de British Antarctic Survey (BAS) niet meer dan een ‘splinter’ stabiel ijs, slechts 500 meter breed. Zodra deze doorbroken wordt, zal ook de achterliggende massa in zee stromen, verwachten de onderzoekers.

Nederlands onderzoek
“Het kan nu elk moment gebeuren” zegt David Vaughan, een glacioloog van BAS. “We zijn hier getuige van de laatste momenten van de Wilkins-ijsplaat.” Om de bewegingen van het ijs te registreren heeft Vaughan een GPS-meter op de plaat gestationeerd. Deze verzamelt gegevens voor onderzoek van IMAO, het Instituut voor Atmosferisch en Marien Onderzoek van de Universiteit Utrecht.

Zeespiegelstijging
“Deze ijsplaten zijn een soort gletsjers, die op hun plek worden gehouden door bijvoorbeeld eilandjes'', vertelt Michiel van den Broeke, van IMAO. “Het is zeer zorgwekkend dat ze nu zo snel verdwijnen.” Het afbreken van de beschermende ijsplaten kan er volgens Van den Broeke voor zorgen dat ook de achterliggende gletsjers sneller naar zee gaan stromen. Dit kan de zeespiegelstijging versterken.

Grote delen van de ijsplaat werden in maart vorig jaar, aan het einde van de Antarctische zomer, instabiel. In voorgaande jaren verdwenen al de 'Prince Gustav Channel', 'Larsen Inlet', 'Larsen A', 'Wordie', 'Muller' en de Jones-ijsplaat in zee. Het meest geruchtmakend was het instorten van ‘Larsen B’ in 2002. Deze omvangrijke ijsplaat verdween in dertig dagen volledig van de kaart. Uit sedimentonderzoek is gebleken dat de ijsplaten in elk geval meer dan 10.000 jaar oud waren.

Massaverlies
"Het verdwijnen van deze ijsplaat en de negen andere is een direct gevolg van klimaatverandering", zegt Vaughan. Het Antarctisch schiereiland is daar relatief gevoelig voor, omdat het ijs daar vrij ver in de omringende oceaan steekt. De gemiddelde temperatuur is er sinds 1950 al met drie graden gestegen.

Maar ook de West-Antarctische ijskap verliest de laatste jaren massa, blijkt uit satellietmetingen. En in tegenstelling tot de populaire theorie dat hogere temperaturen het ijs op Antarctica zouden versterken met extra sneeuwval, blijkt ook de nog immer zeer koude Oost-Antarctische ijskap niet te groeien.

Vanwege de vele onzekerheden is in de officiële voorspellingen voor zeespiegelstijging van het IPCC tot nog toe echter geen rekening gehouden met een mogelijk versneld bewegen van gletsjers op Antarctica en Groenland. Het laatste grote klimaatrapport, uit 2007, gaat nog uit van een stijging van 18 tot 59 centimeter.