Een toonbeeld van monumentenzorg. De krachtige combinatie van authentieke restauratie, historie én duurzaamheid staat hier centraal, in hartje Gemert. Hoe pak je toekomstbestendigheid aan, als je weet dat er zo veel geschiedenis op het spel staat? Duurzaam Gebouwd spreekt met Paul Dielissen van Tritium Advies en Wiljan Jansen van BL Huisvesting, om de details achter de transformatie van Kasteel Gemert te ontdekken.

We ademen de historie als we door de poorten lopen en in de tuinen van het kasteel belanden. Voor de oorsprong van dit erfgoed gaan we vele honderden jaren terug. In 1391 begon de bouw van dit stenen monumentale pand, in opdracht van de Duitse Orde, een ridderorde die met het kasteel een bestuurlijk en militair centrum wilden maken. In de eeuwen erna volgden uitbreidingen in vorm van onder andere torens en de Jezuïtenvleugel en diende het als klooster, onderwijslocatie en cultureel centrum.

Hoewel je het nu misschien niet beseft, lezen we in de geschiedenisboeken dat het kasteel veel doormaakte: de tand des tijds werd steeds meer zichtbaar. En omdat het gebouw jarenlang leegstond, raakte het in verval. Wiljan: “Het was duidelijk dat vloeren, wanden en dakconstructie aangepakt moesten worden. Het was zelfs zo dat, als dit niet tijdig werd aangepakt, de cultuurhistorische waarde in gevaar kwam. We wilden de monumentale waarde behouden en het gebouw tegelijkertijd toekomstbestendig maken.”

Uitdagende functieverandering

Er werd een grootscheepse restauratie op touw gezet onder leiding van Bas van de Laar, opdrachtgever en drijvende kracht achter de herontwikkeling en de financiering. Wiljan laat weten dat er in eerste instantie residentiële functies op de rol stonden bij de transformatie. Maar dat veranderde: “De functieverandering naar hotel kwam ter sprake. En dit mondde uit in een samenwerking met Hilton. Natuurlijk is die transformatie uitdagend, omdat je rekening moet houden met de esthetische inpassing, bouwfysica, comfort en nog veel meer onderwerpen. Hoewel dit complex klinkt, hoeft dat niet zo te zijn, als je de juiste samenwerkingspartners aan je zijde hebt.”

Daarom werden met meerdere bedrijven de mouwen opgestroopt. Zo is Hylkema Erfgoed verantwoordelijk voor ontwerp en herbestemming in de kerndelen zoals de Jezuïtenvleugel en het Poortgebouw. Denkkamer werkte op zijn beurt aan het ontwerp van de wellness van het hotel. Ook dacht Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed mee als adviesgever en subsidieverstrekker. En werd met Tritium Advies vanuit diverse expertises samengewerkt aan het voldoen aan verschillende eisen, waaronder bouwfysica, energie en ecologie. Wiljan: “Daar vertelt Paul Dielissen van Tritium Advies je zo meer over, toch Paul? Je ziet overigens ook dat we naast het hotel ook een fine dining restaurant realiseren.” En hij loopt naar de gelegenheid toe: “Daar meren we nu aan.”

Als we plaatsnemen in het restaurant, voelen we de energie en een hoge verwachting van wat komen gaat. We strijken namelijk neer midden juni en de officiële opening staat op 2 juli gepland. Eerst mogen vrienden en kennissen komen proeven, voordat het publiek mag kennismaken met de culinaire reis die hier plaatsvindt. Paul gaat verder over de indrukwekkende herbestemming en legt de nadruk op het lef dat wordt getoond om hier te verduurzamen: “Als je transformeert, is er op heel veel vlakken iets te doen. Vanzelfsprekend is er werk te doen op het gebied van isolatie en het toekomstbestendig maken van de energievoorziening. Het wordt een gasloos kasteel dat in de eigen energievoorziening voorziet [zie kader, red.]. Gelukkig is het verduurzamen van de energievoorziening verre van de enige maatregel.”

Integrale verduurzaming

Want waar normaal gesproken de focus ligt op bouwkunde en onderhoud om geen waarde te verliezen, wordt hier juist waarde toegevoegd. Paul vervolgt over de diversiteit aan maatregelen: “Zo zijn er voor de bouw van het hotel allerlei eisen rondom brandveiligheid en bouwfysica. Voldoen aan wet- en regelgeving is slechts één element dat we invullen. Je wil gasten een beleving geven en ze het comfortabel maken. Dat is bij reguliere nieuwbouw van een hotel al van belang, maar bij een kasteel zéker.” Hoe je dat comfort creëert? Paul illustreert: “Vanzelfsprekend moet het klimaat optimaal zijn. We zorgen onder andere dat we luchtvochtigheid, daglicht, akoestiek, temperatuur en CO₂ als pijlers beetpakken. Het gaat om veel verschillende factoren: van de type materialen die je toepast, tot de nagalmtijd en de brandwerendheid.”

Paul Dielissen: We zorgen onder andere dat we luchtvochtigheid, daglicht, akoestiek, temperatuur en CO₂ als pijlers beetpakken."

Waar Paul de nadruk op legt, is dat alle specialismes bij Tritium Advies in huis zijn, om invulling te geven aan verschillende verduurzamingsonderwerpen. “Dat is van belang om een integrale verduurzaming te realiseren. Je wilt, zeker voor een object dat decennialang toekomstbestendig moet zijn, niet blindstaren op één onderwerp, maar een holistische aanpak aanhouden.” Dat heeft volgens Wiljan verschillende voordelen: “Normaal gesproken verlies je tijd en energie, doordat verschillende disciplines niet in één bedrijf beschikbaar zijn. Dat betekent dat bodemspecialisten bijvoorbeeld met milieu-experts moeten schakelen. Ze hebben allemaal eigen eisen waar ze aan moeten voldoen. Als ze met elkaar moeten spreken, dan zijn die lijntjes niet altijd kort. Wij hebben de ervaring dat het heel efficiënt en voortvarend werkt om alle specialisten onder één dak te hebben.”

Organische samenwerking

Het zijn er in totaal meer dan honderd. En ze hebben op allerlei terreinen hun expertise. Paul gaat verder: “Collega’s zoeken elkaar op en komen snel terug op een voorstel of bijvoorbeeld veranderende wet- en regelgeving. Dat kan met snelheid, kwaliteit en integraliteit. Daardoor vertragen processen niet en kan iedereen snel verder.” Wiljan vult Paul aan als de woorden ‘organische samenwerking’ vallen: “Dat klopt. Je wil partijen om je heen verzamelen met wie je snel en goed schakelt over de opgaves. En over situaties die veranderen of die ineens je aandacht vragen. Het gaat erom dat je elkaars taal spreekt en kennis wilt delen, zonder kaarten op de borst te houden.”

Wiljan Jansen: "Het gaat erom dat je elkaars taal spreekt en kennis wilt delen, zonder kaarten op de borst te houden."

Als we naar voorbeelden vragen, heeft hij er verschillende. Wiljan licht er één uit: “Bas had ideeën over het creëren van een theaterzaal. Door in een vroeg stadium van dit idee te inventariseren wat er mogelijk was op het gebied van ruimte en akoestiek, werd duidelijk dat het aantal decibel (dB) en het beperken daarvan, een uitdaging werd. Doordat je elkaar snel vindt, wordt duidelijk wat er mogelijk is. Een eerlijk advies is belangrijk.” Daarnaast waardeert Wiljan het dat hij ‘nergens tussen hoeft te zitten’. Hij gaat verder: “Vanuit verschillende expertises kunnen Tritium-collega’s direct schakelen met onder andere de architect of de partijen die verantwoordelijk zijn voor archeologie en techniek. Bovenal is het belangrijk dat de samenwerking gebaseerd is op vertrouwen en je elkaar snel vindt. Iedereen heeft zijn eigen talent en vakgebied, dus maak daar optimaal gebruik van.”

Puntjes op de i

De komende tijd gaat de verbouwing verder, met behoud van al het goede, op weg naar toekomstbestendigheid. Het restaurant gaat open, de Jezuïtenvleugel wordt aangepakt en er wordt ‘van binnen naar buiten’ toegewerkt. “De laatste puntjes op de i”, omschrijft Wiljan dit. En hij geeft aan wat volgens hem de succesfactoren zijn van deze transformatie: “Iemand moet eerst het lef tonen om hiermee aan de slag te gaan. Vervolgens wil je met partijen samenwerken die met de goede energie bijdragen aan het beste resultaat.” Paul voegt toe: “Haal mensen aan boord die ervaring hebben met zulke panden. Nieuwbouw is interessant, maar bestaande bouw en vooral monumenten zijn ‘serious business’. Door met elkaar vanaf het begin integraal naar de opgave te kijken, werk je op de juiste manier aan de toekomst.”